ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η εργασία αυτή γίνεται στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΟΛΕΩΝ ΚΑΙ ΚΤΙΡΙΩΝ» και έχει τίτλο : “Περιβαλλοντικές και κοινωνικές παράμετροι στην ανάπτυξη μικρών οικισμών. Μελέτη Περίπτωσης : Οικισμός «Αργινώντα» Καλύμνου” .

Τα Αργινώντα,  είναι ένας οικισμός μέχρι τώρα σχετικά υποβαθμισμένος, και παρά το γεγονός ότι είναι παραθαλάσσιος, έχει χαρακτήρα κυρίως αγροτικό.

Είναι βέβαιο  πως, αφενός ο προγραμματισμός κάποιων έργων, και αφετέρου η ανάπτυξη του αναρριχητικού τουρισμού στην περιοχή, θα έχουν σαν αποτέλεσμα την οικιστική επέκταση του οικισμού, και την μετατροπή του σε παραθεριστικό οικισμό.

Με βάση αυτά τα δεδομένα, η εργασία αυτή προτείνει εφαρμογές και πρότυπα ανάπτυξης που έχουν τις ρίζες τους στο παρελθόν της συγκεκριμένης κοινωνίας και υποστηρίζονται από νέες θεωρίες και τεχνικές.

 ΣΤΟΧΟΙ

Η προοπτική της στρεβλής τουριστικής ανάπτυξης ενός ακόμα οικισμού στη νησί, θα μπορούσε να αποβεί μοιραία για την περιοχή, καθώς το περιβάλλον είναι ήδη αρκετά υποβαθμισμένο. Αντίθετα, η προώθηση ήπιων μορφών ανάπτυξης που θα ενθαρρύνουν τα παραδοσιακά επαγγέλματα σε συνδυασμό με την τουριστική ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος, θα μπορούσε να λειτουργήσει ως πρότυπο ανάπτυξης τόσο για τους άλλους μικρούς οικισμούς, όσο και για ολόκληρο το νησί.

Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να αναζητηθούν τρόποι με τους οποίους η προστασία και η ανάδειξη των φυσικών πόρων μιας περιοχής μπορούν να συμβάλουν στην οικονομική της ανάπτυξη.

 

ΑΞΟΝΕΣ

Α) κυκλική πόλη

Η  κυκλική πόλη ως τρόπος ανάπτυξης, αποτελεί μονόδρομο στη ανάπτυξη  της περιφέρειας και κυρίως της νησιωτικής.

Στόχοι της:

1) η μείωση των μεταφορών.

2) η παραγωγή πρώτων υλών, χωρίς να εξαντλεί τα αποθέματά της.

3) η ανακύκλωση στερεών και υγρών αποβλήτων.

4) η παραγωγή ενέργειας με χρήση ΑΠΕ

5) η εξοικονόμηση και διατήρηση των φυσικών πόρων

6) η  αξιοποίηση και ο σεβασμός των δικών  της πολιτιστικών και κοινωνικών προτύπων.

7) η  αξιοποίηση και ο σεβασμός της ιστορικής και πολιτιστικής της μνήμης , διατηρώντας και επαναχρησιμοποιώντας τα  παλιά οικοδομικά της κελύφη.

Β) η περιβαλλοντική ένταξη   των παραδοσιακών οικισμών 

Οι παραδοσιακοί οικισμοί, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα «κυκλικής πόλης» με την έννοια της προσεκτικής διαχείρισης των πόρων.
Η μελέτη τους, μας παρέχει αφειδώς πληροφορίες για τα κλιματικά δεδομένα, τους φυσικούς πόρους που βρίσκονται σε αφθονία αλλά και αυτούς των οποίων η ορθή διαχείριση είναι ζήτημα επιβίωσης των κατοίκων τους.  Με τον ίδιο τρόπο που μας παρέχει πληροφορίες  για τα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα των κοινωνιών που τους δημιούργησαν . Πολύ περισσότερο, μας φανερώνει τους απλούς και προσιτούς τρόπους εξοικονόμησης και διαχείρισης των πόρων , και τους τρόπους αξιοποίησης των κλιματικών και γεωμορφολογικών δεδομένων για την προστασία τους από τις συνθήκες του περιβάλλοντος( ανέμους, ήλιο, σεισμους).

Γ) οι δυνατότητες επεμβάσεων σε υπάρχοντα κελύφη, για τη βελτίωση της βιοκλιματικής τους συμπεριφοράς

Η επέκταση των οικιστικών συνόλων γίνεται συνήθως με «νεοπαραδοσιακά» κτίσματα που μιμούνται τα εξωτερικά γνωρίσματα των παλαιότερων κτιρίων, αλλά ανατρέπουν την αρχική τυπολογία και την οργανική σχέση με το περιβάλλον και τον υπόλοιπο δομημένο χώρο.

Η τοποθέτηση των ανοιγμάτων και η διαστασιολόγησή τους γίνεται με μορφολογικά κριτήρια διαμόρφωσης των όψεων. Η επιλογή των υλικών και των χρωμάτων γίνεται με βάση τα τρέχοντα αισθητικά δεδομένα, και η αντιμετώπιση των ενεργειακών αναγκών ( φωτισμός, θέρμανση , δροσισμός)  γίνεται με τη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας.

Οι ελεύθεροι ιδιωτικοί και  δημόσιοι χώροι, δεν αντιμετωπίζονται ως οργανικό κομμάτι του οικιστικού ιστού, και καθώς η χρήση τους είναι υποβαθμισμένη, αποτελούν χώρους που στην καλύτερη περίπτωση διαδραματίζουν  καλλωπιστικό ρόλο. 

Οι επεμβάσεις που επιδέχονται τόσο τα κτίρια όσο και οι ελεύθεροι χώροι γύρω από αυτά, έχουν σχέση με τις δυνατότητες βελτίωσης του μικροκλίματος στον περιβάλλοντα χώρο και την βελτίωση των συνθηκών ηλιασμού/ηλιοπροστασίας, αερισμού/ανεμοπροστασίας και φυσικού φωτισμού του κτιρίου.

   Η επαναδιαστασιολόγηση των κουφωμάτων συμβάλει στην ισορροπία του ενεργειακού ισοζυγίου

     Η επιτυχής μόνωση του κτιρίου, μειώνει τις θερμικές απώλειες από τα δομικά στοιχεία αλλα και από τα κουφώματα του κτιρίου.

Δ)   Ο ρόλος των υπαίθριων χώρων στη βελτίωση του μικροκλίματος

Το δομημένο περιβάλλον, μέσα από τη γεωμετρία των κτιρίων, τον προσανατολισμό τους , τα υλικά και τα χρώματα των κατασκευών, αποτελεί έναν  σημαντικό παράγοντα καθορισμού του μικροκλίματος.

Ο ηλιασμός και η ηλιοπροστασία, όπως και ο αερισμός και η ανεμοπροστασία των ελεύθερων χώρων, προσφέρουν τα  ποιοτικά εκείνα χαρακτηριστικά που καθιστούν του χώρους ελκυστικούς αλλά και χρήσιμους καθώς μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά το μικροκλίμα ολόκληρης της περιοχής.

Επίσης, οι υπαίθριοι χώροι, αναμφισβήτητα, καθορίζουν την ποιότητα της ζωής των κατοίκων, στον βαθμό που το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον επηρεάζει την συμπεριφορά των ανθρώπων.

 Σημαντική παράμετρος είναι και τα υλικά που χρησιμοποιούνται στις διαμορφώσεις και τις επιστρώσεις των υπαίθριων χώρων, ενώ η ορθή χρήση της βλάστησης, εκτός από τον σκιασμό και την ανεμοπροστασία, μπορεί να προστατεύσει επαρκώς την περιοχή από την ηχητική όχληση, την ατμοσφαιρική ρύπανση, την  υγρασία και να προσφέρει στην αισθητική αναβάθμιση της περιοχής.

Η ανάπλαση ενός υφιστάμενου υπαίθριου χώρου ή ο σχεδιασμός ενός νέου, προσφέρει την ευκαιρία για βελτίωση των συνθηκών άνεσης των χώρων αυτών με πολλούς τρόπους. Την ενδεδειγμένη λύση, υπαγορεύουν η τοπική μορφολογία, το κλίμα και τα  αισθητικά δεδομένα της περιοχής.

Με εξαίρεση την ακουστική άνεση, η οποία δεν επηρεάζεται από τις εποχές, τόσο η θερμική όσο και η οπτική άνεση, απαιτούν διαφορετικές σχεδιαστικές προσεγγίσεις , ανάλογα με την εποχιακή χρήση των χώρων αυτών, ώστε να επιτευχθεί ένα ευχάριστο περιβάλλον σε σχέση με τις επικρατούσες συνθήκες.       

Σύμφωνα με  τα ελληνικά κλιματικά δεδομένα, και κυρίως στις νότιες περιοχές,  επικρατεί μεγάλη ηλιοφάνεια και υψηλές θερμοκρασίες κατά τους περισσότερους μήνες του χρόνου ,αλλά και ισχυροί άνεμοι. Οι ελεύθεροι χώροι χρειάζονται ηλιοπροστασία, και η σκίαση των χώρων αποτελεί θεμελιώδη αρχή για την επίτευξη της θερμικής άνεσης. Επίσης χρειάζονται ανεμοπροστασία, καθώς οι ισχυροί άνεμοι, προκαλούν αίσθημα δυσφορίας στον πεζό.

Το είδος της σκίασης που επιλέγεται κάθε φορά, πρέπει να λαμβάνει υπόψη διάφορες παραμέτρους όπως :
Α) Ο προσανατολισμός των χώρων.
Β) Την θερμική άνεση.
Γ) Την οπτική άνεση.
Δ) Την κατεύθυνση των

Τέλος, η επιλογή των υλικών επηρεάζει σημαντικά το θερμικό αλλά και το οπτικό περιβάλλον των υπαίθριων χώρων. Η υφή και το χρώμα τους απορροφούν ή ανακλούν στον χώρο την ηλιακή ακτινοβολία. Κάθε επιλογή προσφέρει δυνατότητες αλλα και εγκυμονεί κινδύνους, καθώς υλικά με μεγάλη ανακλαστικότητα, αποτρέπουν την υπερθέρμανση των επιφανειών, αλλα μπορεί να δημιουργήσουν θάμβωση και ανάκλαση θερμότητας.

Ε) Ο ρόλος της βλάστησης στη βελτίωση του μικροκλίματος

Η βλάστηση μπορεί να επηρεάσει το μικροκλίμα διότι:

• μειώνει τη θερμοκρασία του αέρα σε σύγκριση με τις ακάλυπτες επιφάνειες με δομικά υλικά.
• Σκιάζει και δροσίζει το γύρω περιβάλλον
• παρέχει ανεμοπροστασία μετριάζοντας την ταχύτητα του ανέμου.
• μετριάζει το φαινόμενο του θερμοκηπίου λειτουργώντας  σαν φίλτρο ρύπων.
• Παράλληλα, μειώνει τις συγκεντρώσεις όζοντος στην ατμόσφαιρα, είτε άμεσα με την απορρόφηση του, είτε έμμεσα με τη μείωση των θερμοκρασιών αέρα.
• Μειώνει και  φιλτράρει τον αστικό θόρυβο.

Εκτοτε η Κάλυμνος ακολουθεί την πορεία της ελληνικής περιφέρειας. Το μεταναστευτικό κύμα της δεκαετίας του ’50 κυρίως προς Αμερική και Αυ-στραλία, ο οικοδομικός οργασμός της δεκαετίας του ’60  και του ‘70, η επ-έκταση των οικισμών κυρίως με τουριστικά καταλύματα  της δεκαετίας του ’80.

Τα τελευταία χρόνια, η οικονομική κρίση μαστίζει το νησί , καθώς, εκτός της  διεθνούς ύφεσης , η αρρώστια του σφουγγαριού που ξεκίνησε από την δεκαετία του 1980 και συνεχίζεται,  έχει επιφέρει βαρύτατο πλήγμα στην οικονομία του νησιού. Επιπλέον, ο μεταναστευτικός πληθυσμός μειώνεται και  κατά συνέπεια  μειώνεται η εισροή συναλλάγματος.

Η κρίση  στον τουρισμό, έχει πλήξει ιδιαίτερα την Κάλυμνο. Η δυναμικότητά της σε κλίνες είναι κατά πολύ μικρότερη  από αυτή των γειτονικών νησιών Ρόδο και  Κω, και ο θεματικός ή εναλλακτικός τουρισμός βρίσκεται ακόμα στα σπάργανα.

Δημογραφικά στοιχεία

Ο πληθυσμός της Καλύμνου είναι 16.411 κάτοικοι και παρουσιάζει αύξηση της τάξης του 3,8% σε σχέση με την απογραφή του 1991.
Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες ο εποχιακός πληθυσμός ανέρχεται στους 5.500 κατοίκους.

Οικονομική δραστηριότητα – Απασχόληση

Όσο αφορά στο ποσοστό του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, αυτό φαίνεται στον πίνακα  που ακολουθεί. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ το μεγαλύτερο ποσοστό (56,18%) απασχολείται στον τριτογενή τομέα και το μικρότερο στον πρωτογενή (15,3%) εκ του οποίου το μεγαλύτερο ποσοστό αφορά στις διάφορες μορφές αλιείας. 

Πρωτογενής τομέας

Οι κλάδοι του πρωτογενούς τομέα παραγωγής, είναι η γεωργία, η κτηνοτροφία, η μελισσοκομία, η αλιεία και η σπογγαλιεία.
 -Γεωργία: Η γεωργική γη κατέχει μικρό ποσοστό, περίπου το 5% του συνόλου των εκτάσεων του νησιού.
- Κτηνοτροφία : Παρότι η μεγαλύτερη έκτασή του νησιού καλύπτεται από βοσκοτόπους η κτηνοτροφία δεν είναι ανεπτυγμένη.
- Μελισσοκομία: Η μελισσοκομία, υπήρξε από την αρχαιότητα , βασική απασχόληση  για τους κατοίκους της Καλύμνου. Η  σημερινή παραγωγή σε εκλεκτό θυμαρίσιο μέλι , ανέρχεται σε 70 περίπου τόνους το χρόνο , με σαφώς αυξητική τάση.
- Αλιεία: Η αλιεία είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη στην Κάλυμνο.  Ο αριθμός των ερασιτεχνικών σκαφών είναι ιδιαίτερα σημαντικός και σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να ξεπερνά το συνολικό αριθμό των επαγγελματικών παράκτιων σκαφών Είναι φανερό ότι η παράκτια αλιεία έχει μεγάλη σπουδαιότητα για την περιοχή και για την πλειονότητα των ντόπιων ψαράδων.
- Ιχθυοκαλλιέργειες : Στην Κάλυμνο υπάρχουν 8 μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας ετήσιας παραγωγής 1000-1200 tn (τσιπούρες) και μία μονάδα παραγωγής γόνου.   
- Σπογγαλιεία: Η Κάλυμνος για αρκετές δεκαετίες , στήριξε σε μεγάλο βαθμό την οικονομική της ανάπτυξη στη σπογγαλιεία και στην επεξεργασία και εκμετάλλευση των διεθνούς φήμης σπόγγων της. Η σπογγαλιεία μέχρι το 1986 έφτανε σε ετησία παραγωγή πάνω από 30 tn  (με αλιεία στην Κρήτη, Ιταλία, Β. Αιγαίο και Λιβυκό πέλαγος) Από το 1986 και μετά η παραγωγή σπόγγων άρχισε να πέφτει κατακόρυφα και έφτασε τον ελάχιστο όγκο της (3,5 tn ) το 1993. Κύρια αιτία της πτώσης ήταν μια ασθένεια η οποία έπληξε τα σφουγγάρια.
Σήμερα γίνεται εισαγωγή σφουγγαριού από την Αμερική, επεξεργασία και επανεξαγωγή. Η ποιότητα, όμως, αυτού του σφουγγαριού είναι σαφώς κατώτερη αυτής του τοπικά παραγόμενου, με αποτέλεσμα να δυσφημίζεται ο σπόγγος της Μεσογείου.

Δευτερογενής τομέας

Η Κάλυμνος δεν έχει να επιδείξει ιδιαίτερα σημαντικές δραστηριότητες στο δευτερογενή τομέα. Σημαντικότερες βιοτεχνίες, είναι οι εγκαταστάσεις επισκευής και κατασκευής σκαφών στο καρνάγιο, που εξυπηρετούν και τα γύρω νησιά, η βιοτεχνία επεξεργασίας και συντήρησης φυσικών σπόγγων και μια βιομηχανία παραγωγής και επεξεργασίας πλαστικού σφουγγαριού.

Τριτογενής τομέας

Ο τριτογενής τομέας παραγωγής περιλαμβάνει το εμπόριο, τον τουρισμό με την εστίαση, τις μεταφορές και επικοινωνίες, τις τραπεζοασφαλιστικές εργασίες κι τις λοιπές υπηρεσίες του Δημοσίου και Ιδιωτικού τομέα.
 - Τουρισμός: Το ξενοδοχειακό δυναμικό του Νησιού σήμερα αποτελείται -σύμφωνα με στοιχεία του ΕΟΤ- από 34 ξενοδοχεία, μια μονάδα Bungalows και 13 συγκροτήματα επιπλωμένων διαμερισμάτων. Επίσης, υπάρχουν 470 ενοικιαζόμενα δωμάτια. Οι διαθέσιμες κλίνες  ανέρχονται σε 2.964.

Υποδομές

 

Πρόσβαση – Οδικό δίκτυο

Η πρόσβαση στο νησί γίνεται αποκλειστικά μέσω θαλάσσης. Το αεροδρόμιο βρίσκεται υπό κατασκευή τα τελευταία 20 χρόνια, , γι αυτό τα αεροπορικά δρομολόγια γίνονται μέσω της Κώ. 

Στο νησί υπάρχει ένας κύριος οδικός άξονας ο οποίος διασχίζει τους δύο μεγάλους οικισμούς Πόθια και Χώρα με προσανατολισμό ΑΝΑ-ΔΝΔ και  συνεχίζει παραλιακά μέχρι το βορειότερο άκρο του νησιού. Η κατάσταση του οδικού δικτύου είναι μέτρια.

 

Ενέργεια

Ενας αυτόνομος σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ισχύος 13 ΜW , καλύπτει τις ανάγκες των νησιών Καλύμνου, Λέρου και Λειψών. Η κατάσταση του δικτύου είναι πεπαλαιωμένη, με αποτέλεσμα τις εκτεταμένες διακοπές σε περιόδους υπερφόρτωσης του δικτύου ( Ιούλιο-Αύγουστο) ή μεγάλης κακοκαιρίας ( Δεκέμβριο-Φεβρουάριο)

Ύδρευση-Αποχέτευση

Το νησί υδροδοτείται από γεωτρήσεις που καταλήγουν στο δίκτυο ύδρευσης. Οι γεωτρήσεις αυτές υδρομαστεύουν  καρστικούς ασβεστόλιθους.Το νερό του δικτύου είναι υφάλμυρο, εξ αιτίας  υπεράντλησης του υδροφορέα   και γι αυτό χρησιμοποιείται μόνο για βοηθητικές εργασίες.

Οι κάτοικοι προμηθεύονται πόσιμο νερό από γεωτρήσεις και φυσικές πηγές.  Παρόλα αυτά,  τους καλοκαιρινούς μήνες, υπάρχει υπερκατανάλωση, με αποτέλεσμα την διακοπή υδροδότησης σε ορισμένες περιοχές για μερικές ώρες της ημέρας.

 Το δίκτυο ύδρευσης είναι πεπαλαιωμένο. Εξ’αιτίας των  σαθρών σωληνώσεων σημειώνονται απώλειες που  υπολογίζονται σε 30-35%. Επιπλέον οι σωληνώσεις  είναι επικίνδυνες για την δημόσια υγεία, αφού στο μεγαλύτερο ποσοστό τους είναι κατασκευασμένες από  αμίαντο.

Το κεντρικό δίκτυο αποχέτευσης βρίσκεται υπό κατασκευή. Στο μεγαλύτερο τμήμα του νησιού τα λύματα συγκεντρώνονται δεξαμενές  ( βόθροι).

Στο στάδιο της κατασκευής βρίσκεται και ο βιολογικός καθαρισμός του νησιού , ο οποίος προβλέπεται να είναι έτοιμος τον Δεκέμβριο του 2006. 

Εκπαίδευση

Στο νησί υπάρχουν 14 δημοτικά σχολεία, 3 γυμνάσια-Λύκεια, και ένα κέντρο εκπαίδευσης ΑΜΕΑ. Επίσης, στην Κάλυμνο υπάρχει η μοναδική σχολή Δυτών, που λειτουργεί σε πανελλαδικό επίπεδο, και λειτουργεί υπό την αιγίδα του δήμου.

Υγεία

Το  νοσοκομείο της Καλύμνου, λειτουργεί με αρκετές ειδικότητες ιατρών , προκειμένου να καλύψει  τις ανάγκες της επαρχίας Καλύμνου (Κάλυμνος-Λέρος- Πάτμος,Αστυπαλαια, Λειψοί- Αγαθονήσι- Αρκοί). Παρά τις σημαντικές ελλείψεις σε προσωπικό και μηχανήματα, το νοσοκομείο διαθέτει τον ένα από τους τρεις θαλάμους υπερβαρικής ιατρικής και από τους πλέον σύγχρονους που υπάρχουν στην Ελλάδα.

Στοιχεία χρήσης γής     

Οι χρήσεις γης περιλαμβάνουν γενικά:
- Οικισμούς
-Τουριστικη και παραθεριστική κατοικία, που συγκεντρώνονται κυρίως σε παράκτιους οικισμούς του νότιου και δυτικού τμήματος του νησιού.
- Γεωργική γη στην περιοχή Άργους και Βαθύ
- Δάση και θάμνοι – περιοχές μακκίας/φρυγανικής βλάστησης

Η οικιστική ανάπτυξη οδήγησε στην ενοποίηση των οικισμών Πόθιας – Χώρας που   συνεχίζεται προς Πάνορμο- Μυρτιές-Μασούρι.  Μέσα στο πολεοδομικό συγκρότημα υπάρχουν ακόμα περιοχές που καλλιεργούνται (περιοχή «Ελιές» στον Πάνορμο) .

Γεωργική γη  υψηλής παραγωγικότητας υπάρχει στο Βαθύ,  όπου καλλιεργούνται  κυρίως εσπεριδοειδή,  και στο οροπέδιο του Άργους.

Παραθεριστική κατοικία υπάρχει στα Βλυχάδια, τις Μυρτιές, το Μασούρι και τα Αργινώντα, Σκάλια και  Εμπορειό. Οι παραθεριστικές κατοικίες του Πανόρμου τείνουν να μετατραπούν σε μόνιμες.

Δάση και υψηλό πράσινο υπάρχει στη νότια πλευρά του νησιού(Πόθια) και στη νότια πλευρά της Τελένδου. Όλο το υπόλοιπο νησί καλύπτεται από θάμνους, χλόη, και αρωματικά φυτά , ιδανικά για τη μελισσοκομία.                                                                                    

Δομημένο περιβάλλον

Η Κάλυμνος αποτελείται     από δύο μεγάλους οικισμούς και αρκετούς μικρότερους.

Ο πρώτος μεγάλος οικισμός η Χώρα ή Χωριό, η πρώτη πρωτεύουσα του νησιού  

Και η Πόθια , η σημερινή πρωτεύουσα

Ακολουθούν άλλοι μικρότεροι οικισμοί : Βλυχάδια, Αργος, Βαθύ, Πάνορμος , Μυρτιές, Μασούρι, Αργινώντα, Σκάλια, Εμπορειός.

Tυπολογία

 - Μονόχωρο :

 

Ο αρχικός πυρήνας  κατοικίας είναι το «μονόχωρο» (κατζά). Η κάτοψή του είναι μακρόστενη , με εσωτερικές διαστάσεις, μέχρι 4,50-5,00μ πλάτος, και μέχρι 7,50-8,00μ μήκος. Το ύψος του φτάνει τα 2,50-3,00μ Η πόρτα τοποθετείται στο κέντρο της μακριάς πλευράς ώστε να χωρίζει τον χώρο σε δύο βασικές λειτουργίες .

 

α) στον χώρο του ύπνου με υπόσκαφο αποθηκευτικό χώρο και β) στον χώρο της κουζίνας με εντοιχισμένους χώρους φύλαξης.

  

Τα κουφώματα τοποθετούνται έτσι ώστε, καθένας από τους δύο χώρους, να φωτίζεται και κυρίως να αερίζεται επαρκώς.

Τυπολογικά ακολουθεί :
 - το Ανωκάτωγο: Ο τύπος αυτός διαμορφώνεται σε περιοχές με έντονη κλίση.   

 

 - τα Διπλά σπίτια: Πρόκειται για δίπατα σπίτια που οι όροφοι επικοινωνούν μεταξύ τους με εξωτερική σκάλα .

  - τα Νεοκλασικίζοντα: Εδώ έχουν αρχίσει επηρροές απο το εξωτερικό, όταν οι μεγάλες εμπορικές οικογένειες, μεταφέρουν στην Κάλυμνο τον νέο-κλασικισμό και αρχίζει η  εισαγωγή οικοδομικών υλικών από το εξωτερικό. 
Ετσι, αντικαθίσταται το δώμα με δίριχτη στέγη με γαλλικό κεραμίδι και αέτωμα ή τετράριχτη στέγη με γαλλικό κεραμίδι.    

Κατασκευαστικά στοιχεία

 - Στέγες: Αρχικά, η στέγαση ήταν μόνο επίπεδη, γιατί εκτός από το γεγονός ότι η συλλογή του βρόχινου νερού αποτελούσε κυρίαρχη προτεραιότητα για την επιβίωση των κατοίκων, η κατασκευη του  δώματος υπαγορεύεται και από τα διαθέσιμα ντόπια υλικά.

Η γεφύρωση του ανοίγματος μεταξύ των τοίχων γίνεται με δοκάρια (μεσσές)από ντόπια ξυλεία ή εισαγόμενη από τα Ανατολικά παράλια της Τουρκίας (κατράνι). Είναι ανθεκτικά, αλλά το μέγεθός τους είναι περιορισμένο. Αυτός είναι ο λόγος της αυστηρής προσήλωσης στο μακρόστενο σχήμα της κάτοψης που δεν μπορεί να επεκταθεί στο πλάτος του.

 Πάνω από τις μεσιές, τοποθετούνται καλάμια που καλύπτουν το διάκενο και παρέχουν την απαιτούμενη θερμομόνωση. Πάνω από τα καλάμια, τοποθετείται μια στρώση από θάμνους, και πάνω από τους θάμνους, 5-6εκ. φύκια. Πάνω από τα φύκια ρίχνεται η λάσπη. Τέλος, μπαίνει η πατελιά. Είναι αργιλώδες χώμα, με μεγάλη συνεκτικότητα, και καθόλου υδροπερατότητα, που προσφέρει στεγανότητα στην κατασκευή .

 Οταν το δώμα αντικαθίσταται από τις στέγες, δίριχτες ή τετράριχτες, αυτές κατασκευάζονται με μικρές κλίσεις, και καλύπτονται με γαλλικό, κυρίως, κεραμίδι. Περιμετρικά για τη διαμόρφωση των ρύσεων υψώνεται το στηθαίο ώστε να δημιουργηθεί το λούκι που θα διοχετεύσει το νερό της βροχής στις υδρορροές και κατόπιν στις στέρνες.

 

 - Τοίχοι: Οι εξωτερικοί τοίχοι πάχους 55-60εκ. είναι φτιαγμένοι από ντόπια πέτρα style='color: #FF6600'> . Ως συνδετικό υλικό χρησιμοποιείται η λάσπη ή το ασβεστοκονίαμα.
Οι εσωτερικοί τοίχοι, είναι κατασκευασμένοι από ένα διπλό ξύλινο σκελετό, ο οποίος γεμίζει με  μείγμα από  άχυρα, ασβέστη και άμμο και σοβαντίζεται και από τις δύο πλευρές.

 - Δάπεδα: Το δάπεδο στο ισόγειο βρίσκεται 20-40εκ. κάτω από το υψόμετρο της αυλής και αρχικά αποτελείται από καλά πατημένο χώμα. Στον όροφο, το δάπεδο είναι ξύλινο. Αποτελείται από μια σειρά μεσιές (όπως στο δώμα), και καλύπτεται από σανίδωμα.

 

 - Κουφώματα: Τα κουφώματα κατασκευάζονται από την ίδια ντόπια ξυλεία που κατασκευάζονται τα δοκάρια στα δάπεδα και το δώμα.

Αρχικά, υπήρχαν μόνο τα εξώφυλλα, τα οποία ήταν συμπαγή «ταμπλαδωτά», άνοιγαν προς τα μέσα και ασφάλιζαν με σιδερένιες μπάρες (κοντομίρια). Αργότερα, όταν εμφανίστηκαν τα τζαμλίκια, προστέθηκαν  εξωτερικά των κουφωμάτων και άνοιγαν προς τα έξω. Αυτός ο τρόπος κατασκευής των κουφωμάτων, εφαρμόστηκε και στις μεταγενέστερες κατασκευές, παρά την υπάρχουσα τεχνογνωσία, για οικονομικούς κυρίως λόγους αλλα ενδεχομένως και  για λόγους ασφαλείας.

Το μέγεθος των κουφωμάτων είναι μικρό, αλλα οι παρειές των τοίχων λοξεύουν προς τα μέσα και το πρέκι τους είναι τοξωτό. Ετσι πετυχαίνουν τις λιγότερες δυνατές θερμικές απώλειες, με τον καλύτερο δυνατό φωτισμό του χώρου. Παρόλα αυτά, ο φωτισμός των χώρων, με τα σημερινά δεδομένα, θεωρείται πλημμελής.

 Όμως, γνωρίζοντας ότι, στη διάρκεια της μέρας, όλες οι λειτουργίες του σπιτιού μεταφέρονται στην αυλή, γίνεται κατανοητή η σχετική αδιαφορία για τον σωστό φωτισμό του χώρου.

 

Ο αερισμός εξασφαλίζεται από την μελετημένη τοποθέτηση των ανοιγμάτων. Πάνω από την πόρτα, υπάρχει συχνά ένα πολύ μικρό άνοιγμα (20χ20εκ), που εξασφαλίζει τον συνεχή αερισμό του σπιτιού και κλείνει πρόχειρα τον χειμώνα. (Εσωτερικά, σε αυτό το σημείο, κρεμόταν το καλάθι με τα ευαίσθητα τρόφιμα για την καλύτερη διατήρησή τους.)

η μορφή
Η αρχή της συμμετρίας και η λιτή γεωμετρικότητα της μορφής, χωρίς περιττά μορφολογικά στοιχεία, είναι κυρίαρχες αξίες στη διαμόρφωση των όψεων. Το μέγεθος και η θέση των ανοιγμάτων υπαγορεύει η λειτουργικότητα και δευτερευόντως η αισθητική.

Η πλαστικότητα της μορφής και το παιχνίδι των όγκων, επιτυγχάνεται από τις μεγάλες υψομετρικές διαφορές και την έντονη ηλιοφάνεια.

Το αισθητικό αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό αφού τόσο η κλίμακα των κτιρίων όσο και η ένταξή τους στο τοπίο αποτελούν ένα σύνολο ιδιαίτερης αισθητικής αξίας.

 

Σημερινή κατάσταση:
Η Κάλυμνος ακολούθησε  την πορεία της ελληνικής περιφέρειας:
Το μεταναστευτικό κύμα της δεκαετίας του ’50 κυρίως προς Αμερική και Αυστραλία, και ο οικοδομικός οργασμός της δεκαετίας του ’60  και του ’70. Η  επέκταση των οικισμών έγιναν χωρίς κανένα πολεοδομικό σχέδιο και καμία μέριμνα για τη διατήρηση των παραδοσιακών οικιστικών πυρήνων, με αποτέλεσμα , την σχεδόν ολοσχερή καταστροφή τους.

 

Η μεγαλύτερη καταστροφή, συντελέστηκε στον οικισμό της Χώρας, καθώς, η αύξηση του εισαγωγικού εμπορίου και η μείωση της σπογγαλιευτικής δύναμης της Καλύμνου έπληξε αυτόν τον οικισμό που ήταν τόπος κατοικίας κυρίως των σφουγγαράδων. Το  κύμα μετανάστευσης στέρησε τον οικισμό από τις παραγωγικές του ηλικίες, με αποτέλεσμα την συνεχή υποβάθμισή του. Όμως, ο  έντονος τοπικισμός των Καλύμνιων, δεν επέτρεψε την ολοσχερή εγκατάλειψη του Χωριού.  Γι αυτό, με την εισροή  συναλλάγματος, άρχισε και η μαζική κατεδάφιση των μικρότερων σπιτιών, για την ανέγερση μεγαλύτερων ,και  με σύγχρονες ανέσεις. Συγχρόνως, έγινε και η επέκταση του οικισμού προς τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Αυτό  κράτησε δύο δεκαετίες(’60 & ’70) που συμπίπτουν με την «χρυσή εποχή » της οικοδομής.

Το προεδρικό διάταγμα, 694 Δ’  ήρθε να βάλει την ταφόπλακα σε κάθε ελπίδα ατομικής προσπάθειας για τη διάσωση των παλιών κτισμάτων. Αλλά και η λαθεμένη εφαρμογή του με τη στείρα αναπαραγωγή μορφολογικών στοιχείων, καταστρατηγώντας τη λειτουργική,  μορφολογική και περιβαλλοντική αξία των κτιρίων που υποτίθεται ότι ήσαν τα πρότυπα, απαξίωσε στα μάτια των κατοίκων ακόμα και την ίδια την  έννοια του παραδοσιακού κτιρίου.

Τον ίδιο ρυθμό  ακολούθησε η οικιστική ανάπτυξη  και στους υπόλοιπους οικισμούς του νησιού.

 

ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ : ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΑΡΓΙΝΩΝΤΑ

 

Η κοιλάδα , στο παρελθόν αποτέλεσε την πηγή από όπου προμηθεύονταν τα  αγροτικά τους προϊόντα  οι διπλανοί οικισμοί “Εμπορειός” και  “Σκάλια” , από τους οποίους τα Αργινώντα προμηθεύονταν κτηνοτροφικά προϊόντα και προϊόντα αλιείας.

Ο κόλπος και ο οικισμός , προστατεύονται φυσικά  από τους επικρατούντες  χειμερινούς νοτιοδυτικούς  ανέμους απο τις νησίδες Τέλενδο και Καλαβρό, και από τους ψυχρούς Βόρειους ανέμους , απο τον ορεινό όγκο  που βρίσκεται βόρεια του οικισμού. Αυτό καθιστά τον οικισμό, ιδανικό για διαμονή όλους τους μήνες του χρόνου.

Γεωλογία

Στην περιοχή μελέτης, απαντώνται αλλουβιακές αποθέσεις, καθ’όλο το βάθος από 0,00 έως 10,50 μ. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα ερευνητικών γεωτρήσεων, η στάθμη του υπόγειου Υδάτινου ορίζοντα βρίσκεται σε βάθος 5,50 μ. από τη στάθμη του φυσικού εδάφους και η θεμελίωση θα πρέπει γίνεται με ισοϋψείς πεδιλοδοκούς με  ελάχιστο πλάτος πέλματος Β= 1,50 μ. και το βάθος της θεμελίωσης κατ ελάχιστο να είναι 1,50 μ. κάτω από τη στάθμη λειτουργίας του δαπέδου του κτιρίου.

Υδρολογία

Για τις ανάγκες ύδρευσης της περιοχής λειτουργεί μια γεώτρηση η οποία την τροφοδοτεί με νερό καλής ποιότητας. Το δυναμικό είναι μικρό,αλλά είναι το μοναδικό που μπορεί να εξυπηρετήσει τις ανάγκες σε νερό σε τοπικό  επίπεδο, έστω και πλημμελώς.

Μικροκλίμα

Εκτός από τα κλιματολογικά δεδομένα που ισχύουν σε όλο το νησί, σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του μικροκλίματος διαδραματίζει η θαλάσσια αύρα, ο άνεμος ,δηλαδή,  που πνέει με κατεύθυνση από τη θάλασσα στην ξηρά , καθώς μεταφέρει ψυχρές  αέριες μάζες εμπλουτισμένες με υδρατμούς.

Παραδοσιακός πυρήνας

Στην βόρεια πλαγιά του οικισμού , είναι διαμορφωμένος ο παραδοσιακός πυρηνας του οικισμού. Πρόκειται για 12 κτίρια αντιπροσωπευτικά της λαϊκής αρχιτεκτονικής της Καλύμνου. Ο οικισμός έχει νότιο προσανατολισμό και είναι κτισμένος στους πρόποδες του βορινού ορεινού όγκου. Η επιλογή της θέσης αυτής , εξασφάλιζε στους κατοίκους:
- Βραχώδες , και επομένως στέρεο έδαφος για τη θεμελίωση  των κτιρίων
- Συνθήκες υγιεινής ,  που εξασφαλίζονται από το επικλινές του εδάφους ( ηλασμός/αερισμός, παρά την κοντινή απόσταση των κτιρίων)
- Συνθήκες ασφάλειας, που εξασφαλίζονται από την γειτνίαση με άλλους κατοίκους, και από τη χωροθέτηση του οικισμού ώστε να υπάρχει έλεγχος των επικίνδυνων σημείων εισόδου του εχθρού.
- Εξασφάλιση του μέγιστου δυνατού χώρου για  καλλιέργεια

Τα  κτίρια είναι μονόχωρα μακρόστενα πετρόχτιστα κτίρια, με νότιο κυρίως και μερικές φορές ανατολικό προσανατολισμό. 

  Η πρόσβαση στα σπίτια αυτά γίνεται με ένα δαιδαλώδες δίκτυο κοινόχρηστων και   ιδιωτικών χώρων με μεγάλη ποικιλία πλατών που καθορίζεται από την κλίση και το είδος του εδάφους .Αυλές και δίοδοι, είναι τόσο καλά ενταγμένοι στο δίκτυο αυτό, ώστε πολλές φορές δεν είναι ξεκάθαρο πού σταματά ο κοινόχρηστος χώρος και αρχίζει ο ιδιωτικός. Ο δρόμος αντιμετωπίζεται απο τους κατοίκους ως  κοινόχρηστος χώρος, που είναι προέκταση της αυλής τους. Οι δρομίσκοι σκουπίζονται και  ασπρίζονται σαν να ήταν μέρος της ιδιοκτησίας τους. Η εξωστρέφεια χαρακτηρίζει τόσο τον οικισμό,  όσο και την ιδιοσυγκρασία των κατοίκων.

 

Τα κτίρια , τόσο στο μέγεθος όσο στη  διαρρύθμιση, τα υλικά και τον τρόπο κατασκευής ακολουθούν  τα πρότυπα των μονόχωρων κατασκευών του οικισμού της Χώρας.

Η βιοκλιματική τους συμπεριφορά ως προς την θερμική άνεση κρίνεται πολύ ικανοποιητική. Οι πέτρινοι τοίχοι πάχους 55-60 εκ.  έχουν μεγάλη θερμοχωρητικότητα ώστε να αποδίδουν στον εσωτερικό χώρο με χρονική καθυστέρηση την θερμότητα από την ηλιακή ενέργεια, ενώ  η ελαχιστοποίηση των κουφωμάτων είναι ο μόνος τρόπος να μειωθούν στο ελάχιστο οι θερμικές απώλειες. Αντίθετα, την άνοιξη, το κτίριο ασπρίζεται με ασβέστη ώστε να ανακλάται η ηλιακή ακτινοβολία προς αποφυγήν της υπερθέρμανσης.

Ακόμα, τους καλοκαιρινούς μήνες, η αυτοσχέδια πέργκολα με αναρριχόμενο φυλλοβόλο ( κληματαριά, μποκαμβίλια  κ.λ.π) πρόσφερε επαρκή προστασία από την υπερθέρμανση του κελύφους, και το μικρό δυτικό παράθυρο ήταν αρκετό για τον δροσισμό του κτιρίου.

Η κατάσταση των κτιρίων αυτών είναι  κακή και  σχετίζεται με την εγκατάλειψη, την μακρόχρονη απουσία συντήρησης και επισκευής, το γεγονός ότι κατοικούνται απο χαμηλά εισοδήματα.

Νεόκτιστα

Τα κτίρια αυτά είναι ώς επί το πλείστον παραθεριστικές κατοικίες των κατοίκων άλλων οικισμών του νησιού, και κατοικούνται κυρίως τους καλοκαιρινούς και φθινοπωρινούς μήνες .

Η οικιστική επέκταση  έγινε εκατέρωθεν του επαρχιακού δρόμου και προς την κοιλάδα. Ο νέος οικισμός δείχνει να αναπτύσσεται κατα μήκος του δρόμου που ξεκινά από τον επαρχιακό δρόμο ,  περνάει μπροστά από τον παραδοσιακό πυρήνα ,και  έχει κατεύθυνση προς ανατολικά.

Τα  νέα  κτίρια  είναι τοποθετημένα σε μικρή ή καθόλου απόσταση από το δρόμο και ο προσανατολισμός τους ακολουθεί την πορεία του δρόμου. Η εξωστρέφεια αρχίζει να μειώνεται αισθητά.

Πρόκειται για 48 κτίρια στην πλειοψηφία τους ισόγεια (40). Από αυτά τα 44 έχουν χρήση  κατοικίας, 1 αγροτικής αποθήκης, και 3  καταστήματα.

Έντεκα από αυτά τα κτίρια, έχουν κτιστεί πριν το 1980, γεγονός που μας διαβεβαιώνει πως δεν έχουν θερμομονωθεί καθόλου.

Γενικά, η κατάσταση αυτών των κτιρίων είναι  καλύτερη , αλλά στην βιοκλιματική απόκριση  παρουσιάζουν ποικίλες  αποκλίσεις. Οι αποκλίσεις αυτές αφορούν:
- κακό προσανατολισμό των κτιρίων (κυρίως δυτικός).
- Τοποθέτηση σκεπαστών βεραντών σε  λάθος θέση των κτιρίων ( νότιες & βόρειες όψεις).
- Κακή επιλογή μεγέθους και θέσης κουφωμάτων .
- Πλημμελής ή καθόλου μόνωση στους τοίχους και το δώμα.
- Φτωχή περιβαλλοντική συμπεριφορά των υπαίθριων χώρων.

Υπαίθριοι χώροι

Ως προς τον παραδοσιακό πυρήνα, αναφέρθηκε ήδη, πως ελεύθεροι χώροι στην ουσία, είναι οι αυλές και οι κοινόχρηστοι χώροι (δίοδοι) ανάμεσα στα κτίρια. Είναι δηλαδή ο κενός χώρος ανάμεσα στον κτισμένο χώρο.

Παρά το γεγονός ότι είναι ελάχιστοι σε έκταση, ο ρόλος και η χρησιμότητά τους είναι πολλαπλοί.
-  Οι αυλές φυτεύονται με φυλλοβόλα αναρριχόμενα, ώστε να προσφέρουν την επιθυμητή σκίαση τους καλοκαιρινούς μήνες χωρίς να στερούν την ευεργετική ηλιακή ακτινοβολία τον χειμώνα.
- Οι δίοδοι που  ακολουθούν τις υψομετρικές καμπύλες  είναι παράλληλες με την κατεύθυνση των βορειοδυτικών καλοκαιρινών ανέμων, επιτρέποντας με αυτόν τον τρόπο την απρόσκοπτη κυκλοφορία του ανέμου σε όλο τον οικισμό. Οι κάθετοι δίοδοι διαμορφώνονται σε ακανόνιστα σκαλοπάτια και  προστατεύονται  από τους ψυχρούς βόρειους ανέμους του  χειμώνα  με τα κτίρια, καθώς είναι καμπυλωτές  και διέρχονται τις αυλές των σπιτιών.

Όπως αναφέρθηκε νωρίτερα, τα νέα κτίρια  τοποθετήθηκαν με κριτήριο την προσβασιμότητά τους στον βασικό δρόμο. Ο υπαίθριος χώρος, προκύπτει από το υπόλοιπο του κτισμένου που αντιμετωπίζεται ξεχωριστά από κάθε ιδιοκτήτη και ανεξάρτητα από αυτόν του όμορου οικοπέδου.

 Συγχρόνως, οριοθετείται κάθε ιδιοκτησία, έτσι  ώστε ο μοναδικός χώρος , προσιτός στον επισκέπτη, να είναι ο δρόμος και οι μικροί δίοδοι που οδηγούν στις επιμέρους ιδιοκτησίες. Αυτές , αντιμετωπίζονται ως αποκλειστικά δημόσιοι χώροι, για τους οποίους δεν υπάρχει μέριμνα ούτε από το δήμο , ούτε από τους κατοίκους. Έτσι , ο μεν κεντρικός δρόμος, είναι επιστρωμένος με μπετόν και εκτεθειμένος σε όλες τις καιρικές συνθήκες , οι δε δίοδοι, είναι αδιαμόρφωτοι χωματόδρομοι .

Αδιαμόρφωτος, παραμένει και ο ελεύθερος χώρος γύρω από τα κτίρια, με αποτέλεσμα να μην αξιοποιείται , η φύτευση για την προστασία τους και για την βελτίωση του μικροκλίματος. Αντίθετα, παρατηρείται η λάθος επιλογή  φύτευσης σε πολλές περιπτώσεις.

Διαπιστώνεται λοιπόν, ότι παρά το γεγονός ότι στον παραδοσιακό πυρήνα οι ελεύθεροι χώροι είναι ελάχιστοι, εντούτοις, η βιοκλιματική τους λειτουργία είναι τέτοια, ώστε η θερμική άνεση τόσο το χειμώνα όσο και το καλοκαίρι είναι σαφώς καλύτερη από αυτήν στην περιοχή των νεόκτιστων.

Θεσμικό πλαίσιο

Όλοι οι οικισμοί του νησιού, σύμφωνα με το Π.Δ. 29/8/80 ΦΕΚ 694 Δ’ 8/12/80 έχουν χαρακτηριστεί ως παραδοσιακοί. Ως εκ τούτου, όλες οι οικοδομικές δραστηριότητες, χρειάζονται την έγκριση του ΣΧ.Ο.Π. (Υπ. Αιγαίου) για τα εντός οικισμού και της ΕΠΑΕ για τα εκτός οικισμού.

Οροι δόμησης

Η αρτιότητα του οικοπέδου ορίζεται σε εμβαδόν 2.000 m², (πρόσωπο 25,00m, βάθος 40,00m).
Ο συντελεστής δόμησης σε όλο το νησί ( πλην των παραδοσιακών πυρήνων Πόθιας και Χώρας),  είναι 0,40.
Η επιτρεπόμενη κάλυψη  30%
Οροφοι  : 2
Το επιτρεπόμενο ύψος 7,00 και κατα παρέκκλιση 10,00 m.( όταν λόγω της κλίσης του εδάφους δημιουργείται τρίτος όροφος).
Τα κτίρια μπορούν να τοποθετούνται σε απόσταση 1,25 m από τον άξονα του δρόμου, αν ο δρόμος είναι πολύ στενός,  ενώ μεταξύ τους τα κτίρια μπορούν να έχουν απόσταση 0 ή ≥2,50 μ.

Υφιστάμενες πηγές ρύπανσης

Στερεά απόβλητα

Ο κόλπος Αργινώντα, είναι εκτεθειμένος στους  βορειοδυτικούς άνεμους, που είναι οι επικρατούντες καλοκαιρινοί , και οι οποίοι συχνά μεταφέρουν απορρίμματα στην παραλία του κόλπου.  Για τον ίδιο λόγο , συχνά το νερό της θάλασσας κοντά στην παραλία δεν είναι αρκετά διαυγές, με αποτέλεσμα να μήν είναι  ιδιαίτερα ελκυστική τοποθεσία για τους κολυμβητές.

Ατμοσφαιρική ρύπανση

Μοναδική πηγή ατμοσφαιρικής ρύπανσης και θορύβου, είναι ο επαρχιακός δρόμος που διασχίζει τον οικισμό.
 Η κυκλοφορία τον χειμώνα είναι ελάχιστη αφού οι κάτοικοι που διαμένουν στους βόρειους οικισμούς είναι ελάχιστοι και δεν υπάρχουν κοινόχρηστες δραστηριότητες.
Από την άνοιξη, και μέχρι  το φθινόπωρο, η κυκλοφορία αυξάνεται με αποτέλεσμα να υπάρχει επιβάρυνση από ατμοσφαιρικούς ρύπους και θόρυβο.
Μέρος των παραπάνω ρύπων οδηγούνται στη θάλασσα όπου διασπώνται  . Το μεγαλύτερο μέρος οδηγείται , λόγω των επικρατούντων ανέμων προς τον οικισμό.
Σημαντικό πρόβλημα δημιουργεί ο δρόμος  ως προς την ασφάλεια των κατοίκων. Οι οδηγοί δεν μειώνουν ταχύτητα καθώς διασχίζουν τον οικισμό, και η μειωμένη ορατότητα δυσχεραίνει περισσότερο την κατάσταση.

Κοινωνικό - οικονομικό περιβάλλον

Όπως προαναφέρθηκε , τα μελτέμια (ΒΔ άνεμοι) στα οποία είναι εκτεθειμένος ο κόλπος, μεταφέρουν στην παραλία διάφορους ανθρωπογενείς, κυρίως, ρύπους (πλαστικά, ξύλα, πίσσες κλπ), όλους τους καλοκαιρινούς μήνες.

.Επίσης, παρά την μηδαμινή απόσταση από την παραλία, στο μεγαλύτερο τμήμα του οικισμού, δεν υπάρχει οπτική επαφή με την θάλασσα, λόγω της πολύ μικρής  κλίσης του εδάφους στην κοιλάδα.

 Οι δύο παραπάνω λόγοι, ήταν αρκετοί για  να αποθαρρύνουν τους τουριστικούς παράγοντες να επενδύσουν, μέχρι τώρα, στην κοιλάδα των Αργινωντών.

Τα Αργινώντα συνεχίζουν να διατηρούν αρκετά ελαιόδεντρα, αμυγδαλιές και συκιές. Η συλλογή και επεξεργασία των καρπών τους , μαζί με τη μελισσοκομία, είναι η βασική απασχόληση των κατοίκων.

Η μοναδική τριτογενής οικονομική δραστηριότητα που υπάρχει στην περιοχή , είναι τα τρία καταστήματα ( εστιατόρια) , που προσφέρουν τοπικά εδέσματα με θέα στον κόλπο. Η δραστηριότητα αυτή, την τελευταία δεκαετία έχει ανοδική πορεία λόγω της γειτνίαση τους με τα περισσότερα αναρριχητικά πεδία και την προσέλευση αναρριχητών .

Προοπτικές

Η ανάπτυξη του αναρριχητικού τουρισμού, σε συνδυασμό με κάποια έργα που κατασκευάζονται ή μελετάται η κατασκευή τους,  ενδέχεται να αλλάξουν δραματικά τον χαρακτήρα της περιοχής.
Τα έργα αυτά είναι :

 1.  Περιφερειακός δρόμος Αργινώντα – Βαθύ.

Όπως φαίνεται και στον χάρτη, ο περιφερειακός δρόμος που κατασκευάζεται τώρα,έχει μήκος 10,3 km και  ενώνει τον βορειότερο οικισμό με τον ανατολικότερο. Το έργο αυτό προβλέπεται να διευκολύνει την μεταφορά των αγροτικών προϊόντων του Βαθύ, αλλά συγχρόνως θα αυξήσει τις μετακινήσεις, καθώς οι κάτοικοι, θα μπορούν να κάνουν οδικώς  τον γύρο του νησιού.

2. Καταδυτικό πάρκο
Το έργο αυτό προβλέπει χερσαίες εγκαταστάσεις  ( Κέντρο Πληροφόρησης Θαλάσσιου Περιβάλλοντος και Καταδύσεων),και υποθαλάσσιες εγκαταστάσεις(τεχνητούς υφάλους )  

Φιλοδοξία των μελετητών του έργου είναι :
Για  το θαλάσσιο περιβάλλον:
-           η αύξηση της αλιευτικής παραγωγής και της βιοποικιλότητας του βυθού.
-           Η αξιοποίηση  της  οικολογικής αξίας της περιοχής, που  είναι ιδιαίτερα σημαντική,  εξαιτίας της μεγάλης έκτασης και της καλής κατάστασης των λιβαδιών Ποσειδωνίας.
-     Η αξιοποίηση της μεγάλης αισθητικής αξίας που προσφέρει το έντονο ανάγλυφο του βυθού με εναλλαγή των κλίσεων, που καθιστά την περιοχή κατάλληλη για όλα τα στάδια καταδυτικής εμπειρίας

Για τις χερσαίες εγκαταστάσεις:
-     Να αποτελέσουν κέντρο  πληροφόρησης- ευαισθητοποίησης στην καταδυτική ιστορία της Καλύμνου που αποτελεί το σημαντικότερο τμήμα της πολιτιστικής της κληρονομιάς. 
-     Να αποτελέσουν κέντροπεριβαλλοντικής εκπαίδευσης, εκπαίδευσης στην κατάδυση, οργανωμένης ξενάγησης
 -     Να αποτελέσουν μοχλό προώθησης των τοπικών προϊόντων.

Η λειτουργία του έργου, αναμένεται να αυξήσει σημαντικά τους επισκέπτες στην περιοχή Αργινώντα, αλλά  και συνολικά στο νησί. 

Τόσο ο καταδυτικός όσο και ο αναρριχητικός τουρισμός, είναι είδη του εναλλακτικού τουρισμού, που διευρύνουν σημαντικά την τουριστική περίοδο, καθώς , για μεν τις αναρριχήσεις  οι ιδανικές εποχές  είναι η άνοιξη και το φθινόπωρο , για δε τις καταδύσεις προσφέρονται όλες οι εποχές του χρόνου.

Η ανάπτυξη αυτών των δραστηριοτήτων θα έχει σαν αποτέλεσμα, την αύξηση της ζήτησης καταλυμάτων  στην περιοχή. Επιπλέον, αναμένεται  και η μόνιμη εγκατάσταση περισσοτέρων κατοίκων στα Αργινώντα και τους κοντινούς οικισμούς.

Παράλληλα, όσον αφορά στην αναρρίχηση,  αναμένεται  να   δημιουργηθούν νέα επαγγέλματα, όπως ,  οδηγοί και προπονητές  και νέες επιχειρήσεις, όπως καταστήματα εμπορίας και ενοικίασης ειδών  αναρρίχησης, βιοτεχνίες κατασκευής υλικών, σχολών αναρρίχησης,  κλπ.

Όσον αφορά στην κατάδυση, θα αξιοποιηθεί το υπάρχον ανθρώπινο δυναμικό, οι υπάρχουσες υποδομές, η εμπειρία, και η τεχνογνωσία που αποτελούν την  πολιτιστική κληρονομιά του νησιού.

 3. Κέντρο μελιού

Κατά τον μελισσοκομικό συνεταιρισμό «ο θυμαρίτης» , η μελισσοκομία στην Κάλυμνο, εκμεταλλεύεται μόλις το 30% του θυμαριού στο νησί, καθώς οι περισσότερες περιοχές ,δεν είναι προσβάσιμες. Το μέλι το οποίο παράγεται , είναι  εξαιρετικής ποιότητας , γεγονός που οφείλεται στην ποιότητα του θυμαριού και του κλίματος (ανοιξιάτικης ανθοφορίας και ξηροθερμικού κλίματος).

Την αύξηση της παραγωγής θα βοηθήσουν
 1) Μια μονάδα πιστοποίησης της ποιότητας των πρωοϊόντων μελιού και
2) μια μονάδα συσκευασίας  μελιού. Και τα δύο προωθούνται απο τον συνεταιρισμό και χρηματοδοτούνται απο κοινοτικά κονδύλια.

Συμπερασματικά, αναμένεται μια αύξηση του πληθυσμού μόνιμου αλλά κυρίως παραθεριστικού στην περιοχή, η προσέλευση του οποίου θα μεταβάλει την υπάρχουσα οικιστική, οικονομική και περιβαλλοντική κατάσταση στον οικισμό.

Το γεγονός θα αυξήσει τις μετακινήσεις, τις ενεργειακές ανάγκες αλλά και την ατμοσφαιρική και ηχητική ρύπανση και θα επιβαρύνει τις υπάρχουσες υποδομές. Επιπλέον, θα κλονίσει την υπάρχουσα ισορροπία στη  χλωρίδα και πανίδα της περιοχής, αλλά και θα θέσει σε κίνδυνο την ποιότητα και ποσότητα των φυσικών πόρων.

Για την αποτελεσματική διαχείριση των παραπάνω προοπτικών και κινδύνων, η εργασία στοχεύει  στην  κατάρτιση ενός πλαισίου κατευθύνσεων για την αειφόρο  ανάπτυξη του οικισμού Αργινώντα , προκειμένου να αποτελέσει πρότυπο ήπιας ανάπτυξης και για τους άλλους μικρούς οικισμούς στης Καλύμνου.

Βασικά κριτήρια της ανάπτυξης αυτής είναι    

Εκπονήθηκε λοιπόν ένα βασικό σχέδιο (master plan), που θα δώσει τις γενικές και ειδικές αυτές κατευθύνσεις ανάπτυξης που έχουν σχέση, τόσο με τον δομημένο και τον υπαίθριο χώρο, όσο και με τις χρήσεις γής, και τις υποδομές.

Οδικό δίκτυο - κυκλοφορία

Κριτήριο για την οργάνωση της κυκλοφορίας είναι η με κάθε τρόπο διευκόλυνση και ενθάρρυνση της κίνησης των πεζών, και των μετακινήσεων με ποδήλατα, αφού οι υψομετρικές διαφορές στο μεγαλύτερο τμήμα του οικισμού είναι μηδαμινές. Ετσι :

Ελεύθεροι χώροι

Οι ελεύθεροι χώροι, αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα του οικισμού και έχουν τις παρακάτω διαβαθμίσεις:

Ειδικές χρήσεις

Θεσμικό πλαίσιο

Εκτός των προαναφερομένων, δεν καθορίζονται περιοχές ειδικής χρήσης. Αντίθετα, ενθαρρύνεται η ανάμιξη μη οχλουσών χρήσεων, προκειμένου, να ενισχυθεί η κοινωνική συνοχή που χαρακτηρίζει όλους τους οικισμούς του νησιού.

Οι όροι δόμησης, δεν αλλάζουν ως προς τον συντελεστή δόμησης(0,40), κάλυψης (30%) και επιτρεπόμενων ορόφων (2) προκειμένου να μη δημιουργηθεί κοινωνική αναστάτωση. Συζητείται όμως, η μείωση της αρτιότητας από 2,000 m² σε 1,000m², ώστε να αποτραπεί ο κατακερματισμός των ιδιοκτησιών με την οριζόντια διανομή.

Αυτά που αλλάζουν σε σχέση με το ισχύον Π.Δ. είναι:

1.        Η απόσταση από τον άξονα του δρόμου από τα 1,25 m στα 6,50m, για να διασφαλιστεί ο απρόσκοπτος ηλιασμός των κτιρίων.

2.        Ενθαρρύνεται η δημιουργία υπόγειου ή ημιυπόγειου χώρου, για την παθητική θέρμανση και ψύξη των κτιρίων.

3.        Ενθαρρύνεται η δημιουργία υδατοδεξαμενής συλλογής βρόχινου νερού.

4.        Υποχρεωτική φύτευση του 50% τουλάχιστον ελεύθερου χώρου του οικοπέδου

Επίσης, θα πρέπει να θεσπιστούν μια σειρά κινήτρων και αντικινήτρων, προκειμένου να μην τροποποιηθούν οι αξίες γής, και η κοινωνική διαστρωμάτωση του οικισμού. Για παράδειγμα θα μπορούσε να μην επιτραπεί να κατασκευαστούν περισσότερες των δύο οικοδομές σε κάθε οικόπεδο, και τα τουριστικά καταλύματα που θα κατασκευαστούν, να είναι  ξενώνες που δεν θα  ξεπερνούν τις 10 κλίνες, ώστε να μην αλλάξει η κλίμακα του οικισμού.

 Είναι δηλαδή σημαντικό, η ανάπτυξη που θα ακολουθήσει να είναι ήπια. Να διατηρηθεί ο αγροτικός χαρακτήρας του οικισμού, και η κλίμακα της περιοχής, και , οι ξενώνες να εισφέρουν συμπληρωματικά στο εισόδημα των κατοίκων.

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

Η πρόταση στοχεύει :

-     Στην ελαχιστοποίηση των ενεργειακών αναγκών του οικιστικού συνόλου (υπάρχοντος και νέου) με τον κατάλληλο σχεδιασμό χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης.

-     Στην μέγιστη αξιοποίηση των τοπικά διαθέσιμων ΑΠΕ

Η ελαχιστοποίηση των ενεργειακών αναγκών του οικισμού, θα επιχειρηθεί με τον βιοκλιματικό σχεδιασμό, ο οποίος θα εφαρμοστεί :

Ελαχιστοποίηση ενεργειακών αναγκών

1) Πολεοδομική κλίμακα

Ηλιασμός - Ηλιοπροστασία

Παρακολουθώντας την πορεία του ήλιου, είναι φανερό, ότι , αν δρόμος έχει προσανατολισμό από Βορρά προς Νότο, τότε προσφέρεται η δυνατότητα ηλιασμού εξ ίσου και στις δύο πλευρές του δρόμου. Συγχρόνως  η κυκλοφορία στον δρόμο αυτό, πεζή ή αυτοκινούμενη, γίνεται με οπτική άνεση χωρίς την θάμβωση που προκαλεί ο ανατολικός και ο δυτικός φυσικός φωτισμός.

Οι ισχύοντες όροι δόμησης, δεν διασφαλίζουν τον ηλιασμό των κτιρίων , καθώς η μεταξύ τους απόστασης ορίζεται 0 ή >2,50μ. Επειδή το επιτρεπόμενο ύψος των οικοδομών είναι 7,00 μ. , η μεταξύ τους απόσταση θα έπρεπε , σύμφωνα με τον γεωμετρικό λόγο υ/π < 0,55 , να είναι τουλάχιστον 13,00 μ. Ετσι, θα πρέπει, στην περίπτωση που το πλάτος του δρόμου δεν υπερβαίνει τα 13,00 μ.  να οριστεί υποχρεωτική πρασιά ικανού πλάτους ώστε να διασφαλιστεί αυτή η απόσταση μεταξύ των κτιρίων.

Στην περιοχή μελέτης, όπως και στο μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας, η ανάγκη ηλιοπροστασίας των υπαίθριων χώρων είναι μεγαλύτερη από αυτή του ηλιασμού, καθώς επιβάλλεται τους περισσότερους μήνες του χρόνου, (Απρίλιο έως και Οκτώβριο) .

Για την ηλιοπροστασία, τόσο των υπαίθριων χώρων όσο και των κτιριακών όγκων, σημαντικό ρόλο θα παίξει η φύτευση. Η επιλογή της κατάλληλης φύτευσης, μπορεί να προσφέρει τον επιθυμητό σκιασμό στις όψεις των κτιρίων , στους ελεύθερους χώρους και τους δρόμους τους καλοκαιρινούς μήνες, και να μην εμποδίζει τον ηλιασμό τους τον χειμώνα.

  Αερισμός – Ανεμοποροστασία

Ο αερισμός των υπαίθριων χώρων και των κτιρίων, είναι βασική παράμετρος, για την υγιεινή των χώρων, αλλά και τον δροσισμό τους. Η κατάλληλη χωροθέτηση των κτιριακών όγκων και του πρασίνου, μπορεί να προκαλέσει την ανάσχεση, την εκτροπή ή και την αύξηση της έντασης των επικρατούντων ανέμων στην περιοχή.

Οι επικρατούντες άνεμοι στην περιοχή είναι , για μεν τον χειμώνα, οι νοτιοδυτικοί , από τους οποίους ο οικισμός είν αι καλά προστατευμένος, για δε το καλοκαίρι οι ισχυροί βορειοδυτικοί (μελτέμια). Επιπλέον, το μικροκλίμα της περιοχής επηρεάζεται από την θαλάσσια αύρα, και τους καταβάτες ανέμους που έρχονται από τους δύο ορεινούς όγκους. Οι κτιριακοί όγκοι λειτουργούν ως εμπόδια στην ομαλή ροή των ανέμων, γιαυτό, καλό θα ήταν να μήν κατασκευαστούν κτίρια στη δυτική πλευρά του οικισμού, στο όριό του με την θάλασσα, προκειμένου να εισρέει ανεμπόδιστα η θαλάσσια αύρα στον οικισμό.

Επειδή, όμως, οι επικρατούντες καλοκαιρινοί βορειοδυτικοί άνεμοι πνέουν συνήθως ισχυροί ( περισσότερο από 5 m/s και συχνά περισσότερο από 10 m/s), με αποτέλεσμα να δημιουργούν  δυσάρεστο συναίσθημα στον πεζό, είναι σωστό να δημιουργηθούν οι συνθήκες ετσι ώστε οι άνεμοι να πνέουν πάνω από τα κτίρια και όχι ανάμεσά τους.

Για να επιτευχθεί αυτό , η επιφάνειά των ελευθερων χωρων  σε σχέση με το ύψος των παρακείμενων κτιρίων, θα πρεπει  να ικανοποιεί τη σχέση :

 Α χώρου / (Η κτιρίων)2 = Κ           όπου Κ, είναι μια μονοδιάστατη σταθερά που δεν πρέπει να υπερβαίνει το 6. Από την παραπάνω σχέση προκύπτει ότι η επιφάνεια των ελεύθερων χώρων δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 294 m².

Σε κάθε περίπτωση, με την φύτευση  κατάλληλης συστάδας δέντρων σε επιλεγμένα σημεία, μπορούν να κατασκευαστούν ανεμοφράκτες που θα μειώσουν την ταχύτητα του ανέμου στα ανεκτά επίπεδα.

 

  

Τα υλικά που κυριαρχούν στην υπάρχουσα κατάσταση είναι:

-     Λείες ανοιχτόχρωμες ( κυρίως λευκές) επιφάνειες στις οψεις των κτιρίων.

-     Χώμα ( εγκαταλειμμένη επιφάνεια)

-     Τσιμέντο γκρί (δρόμοι- γκρί ανοικτό)

-     Βλάστηση

-     Μαντρότοιχοι  πέτρινοι (κοκκινοκαφέ)

-     Μαντρότοιχοι  από μπετόν ( γκρί ανοικτό)

Η ανακλαστικότητα των παραπάνω υλικών κυμαίνεται από αρκετά υψηλή ( λευκοί τοίχοι 55%-75%) έως πολύ χαμηλή (εγκαταλειμμένη επιφάνεια 7%)

Με βάση τις προαναφερθείσες ιδιότητες , αυτό που χρειάζεται ουσιαστικά για τη βελτίωση της ανακλαστικότητας της περιοχής, είναι η φύτευση των εγκαταλειμμένων επιφανειών και το βάψιμο των διαμορφώσεων με ανοικτόχρωμα χρώματα, με προσοχή στο ζήτημα της θάμβωσης.

 Νερό

Η θάλασσα λοιπόν λειτουργεί ως σταθεροποιητικός παράγοντας στην θερμοκρασία της περιοχής. Μέσω της εξάτμησης, μειώνει τη θερμοκρασλια του περιβάλλονοτς και ανεβάζει το ποσοστό υγρασίας που είναι σε χαμηλά επίπεδα τους καλοκαιρινούς μήνες.

Επιπλέον στοιχεία νερού, θα χρησιμοποιηθούν σε επιλεγμένα σημεία στις διαμορφώσεις των υπαίθριων χώρων.

Πράσινο

Η βλάστηση θα χρησιμοποιηθεί ποικιλοτρόπως αξιοποιώντας όλες τις ευεργετικές ιδιότητές της. Συγκεκριμένα :

- Θα ενισχυθεί η βλάστηση γύρω από τα κτίρια και τους υπαίθριους χώρους ώστε να βελτιωθεί η θερμική άνεση μέσα και έξω από τα κτίρια.

- Θα στεγαστούν με πέργκολες και φυλλοβόλα αναρριχόμενα φυτά οι πεζόδρομοι και οι περίπατοι, ώστε να προστατεύονται οι πεζοί.

- Θα τοποθετηθεί συστάδα δέντρων στο όριο του οικισμού με τον δρόμο ώστε να μειωθεί ο θόρυβος και οι ρύποι αλλα και η ταχύτητα των ΒΔ ανέμων που πνέουν ισχυροί.

2) Κτιριακή κλίμακα

Παθητικά συστήματα

 

Παρά το γεγονός ότι κατά τη χειμερινή περίοδο επιδιώκονται αντίθετοι στόχοι από αυτούς της  θερινής περιόδου, ένα καλά μελετημένο κτίριο, ανταποκρίνεται σωστά και στις δύο αυτές περιόδους:

Χειμερινή περίοδος : Ελαχιστοποίηση θερμικών απωλειών, - μεγιστοποίηση θερμικών κερδών.

Εκτός της χωροθέτησης του κτιρίου,  σημαντικότατο ρόλο παίζει η θερμική προστασία του κτιρίου με την θερμομόνωση των εξωτερικών δομικών στοιχείων (τοίχοι και δώμα). Το πάχος της μόνωσης το οποίο προκύπτει από τον κτηριοδομικό κανονισμό, συνήθως δεν επαρκεί.

Η σημασία της καλής θερμομόνωσης του κτιρίου προκύπτει από έρευνες που απέδειξαν πως, ένα καλά μονωμένο κτίριο εξοικονομεί μέχρι και 80% ενέργεια σε σύγκριση με ένα μη μονωμένο κτίριο. Πολύ σημαντική επίσης είναι η σωστή διαστασιολόγηση  των κουφωμάτων. Η ηλιακή ενέργεια  εισέρχεται από τα κουφώματα και μετατρέπεται σε θερμική ενέργεια η οποία απορροφάται από το χώρο και εμποδίζεται να διαφύγει. Ετσι , ο χώρος θερμαίνεται αξιοποιώντας το φυσικό φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η υπερδιαστασιολόγηση των κουφωμάτων της μεσημβρινής όψης ( ~60% της όψης), αυξάνει την ηλιακή πρόσοδο, και η υποδιαστασιολόγηση των βορινών, μειώνει τις απώλειες. Απαραίτητη είναι  η χρήση θερμομονωτικών διπλών υαλοπινάκων και η  μόνωση των  κουφωμάτων τη νύχτα για τον περιορισμό των απωλειών .

Η επιλογή των υλικών στις επιφάνειες πρόσπτωσης της ηλιακής ακτινοβολίας, πρέπει να γίνεται με βάση τον συντελεστή θερμοχωρητικότητάς τους που πρέπει να είναι υψηλός , προκειμένου να απορροφηθούν μεγάλες ποσότητες θερμότητας, και να αποδοθούν στον χώρο με την χρονική καθυστέρηση που χρειάζεται .

Συγχρόνως, καλό είναι , ο αερισμός του κτιρίου να μην υπερβαίνει τον αναγκαίο χρόνο, και να γίνεται τις ώρες που υπάρχει ηλιοφάνεια.

Θερινή περίοδος: Αποφυγή υπερθέρμανσης - Ελαχιστοποίηση θερμικών κερδών

Η θωράκιση του κελύφους από την εξωτερική θερμοκρασία η οποία εισέρχεται ελεγχόμενα μόνο από τα κουφώματα, είναι φανερό, ότι προστατεύει το κτίριο τόσο τον χειμώνα, όσο και το καλοκαίρι.

Η υποδιαστασιολόγηση των ανατολικών και κυρίως των δυτικών κουφωμάτων, βοηθά στην αποφυγή υπερθέρμανσης του κτιρίου, καθώς κατά τους θερινούς μήνες, υπάρχει εκτεταμένη ηλιοφάνεια από ανατολή και δύση.

 

Η τοποθέτηση των κουφωμάτων , ώστε να επιτυγχάνεται ο διαμπερής αερισμός του κτιρίου, είναι ο σημαντικότερος τρόπος αποβολής της θερμότητας του κτιρίου , γεγονός που έχει ακόμα καλύτερα αποτελέσματα, όταν ο αερισμός γίνεται τις βραδινές ώρες.

Η προσεκτική  φύτευση των ανοικτών χώρων  έχει πολλαπλά οφέλη για τη διαμόρφωση του μικροκλίματος και μέσα στο κτίριο, καθώς η βλάστηση, συμβάλλει στην μείωση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος χώρου, και άρα του εισερχόμενου στο κτίριο αέρα, αυξάνει την ροή του αέρα μέσω των φυλλωμάτων, και σκιάζει το κτίριο τις εποχές που αυτό χρειάζεται.

Ο μέγιστη αξιοποίηση του φυσικού φωτισμού, μπορεί να μειώσει την κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος μέχρι και 30%. Τα νότια κουφώματα είναι αυτά που αποδίδουν στον χώρο μεγάλη ποσότητα φυσικού φωτισμού, ενώ τα βορινά είναι τα κουφώματα που αποδίδουν την καλύτερη ποιότητα φυσικού φωτισμού. Ετσι, η χρήση του χώρου, έχει μεγάλη σημασία στην επιλογή των κουφωμάτων. Σε κάθε περίπτωση, συνίσταται η αποφυγή των ανατολικών και δυτικών κουφωμάτων, διότι προκαλούν θάμβωση λόγω του χαμηλού ύψους του ήλιου.  Στην καλύτερη αξιοποίηση του φυσικού φωτισμού, συμβάλλει η σωστή τοποθέτηση των επίπλων ( π.χ. πάγκοι εργασίας κοντά στα κουφώματα), ενώ στη μείωση της κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος, συμβάλλει αποφασιστικά η αλλαγή συμπεριφοράς και των συνηθειών των κατοίκων.

Στα νέα κτίρια που θα κατασκευαστούν, προτείνεται ακόμα η κατασκευή υπόσκαφου μη μονωμένου χώρου, ο οποίος με αγωγή θα απορρίπτει τη θερμότητα τις θερμές  ημέρες και θα την μεταφέρει στους υπόλοιπους χώρους τον χειμώνα .

Ο σκιασμός των κουφωμάτων ( τα νότια με οριζόντια στοιχεία ενώ τα δυτικά κα ανατολικά με κάθετα), είναι σημαντικός παράγοντας αποφυγής της υπερθέρμανσης.

Ορθολογική χρήση

Η μείωση της κατανάλωσης ενέργειας, μπορεί να επιτευχθεί με πολύ απλους τροπους  όπως :

- την καλή συντήρηση των μηχανημάτων

- την αλλαγή των ενεργειοβόρων συσκευών με άλλες λιγότερο ενεργειοβόρες ( π.χ. αντικατάσταση κλιματιστικών με ανεμιστήρες)

- την αντικατάσταση των λαμπτήρων πυρακτώσεως με ίδιας ισχύος φθορισμού χαμηλής κατανάλωσης

- το κλείσιμο του διακόπτη όταν ένας χώρος ή μια συσκευή δεν χρησιμοποιείται

 

Ενεργητικά συστήματα

Εφαρμογή ηλιακών συστημάτων

          Η ισχύς της ηλιακής ακτινοβολίας που προσπίπτει σε μία επιφάνεια 1m² μία ηλιόλουστη ημέρα, υπολογίζεται ότι μπορεί να φτάσει το 1KW. Από τα κλιματολογικά δεδομένα της Καλύμνου, μας προκύπτει ότι, η  ηλιοφάνεια ξεπερνά τις 3.000 ώρες, τιμή , που ξεπερνά κατα πολύ τον μέσο όρο της χώρας. Ετσι,  στην Κάλυμνο το Φ/Β σύστημα θα έχει από τις μεγαλύτερες αποδόσεις στη χώρα.

Ο  ενεργειακός σχεδιασμός του οικισμού , θα είναι βασισμένος στις ανάγκες του ήδη υπάρχοντα , αλλα και του αναμενόμενου νέου πληθυσμού, και θα φιλοδοξεί να αποδώσει σε μια γενικότερη  κοινωνικο -  οικονομική ανάπτυξη .

Μέρος των Φ/Β πανέλων  θα χρησιμοποιηθούν για να στεγάσουν του δύο μεγάλους χώρους στάθμευσης συνολικού εμβαδού 700 m².  Σύμφωνα με τους παραπάνω υπολογισμούς, η επιφάνεια αυτή μπορεί να παράγει περίπου 25 kWp. Η ισχύς αυτή είναι αρκετή να καλύψει της ανάγκες σε φωτισμό και μικροσυσκευές του παραδοσιακού πυρήνα. Για τις ανάγκες του υπόλοιπου οικισμού , θα τοποθετηθούν Φ/Β συστοιχίες στους πρόποδες του βορινού ορεινού όγκου, στα όρια του οικισμού με τον νέο δρόμο.

Επιπλέον θα εγκατασταθεί κεντρικό ηλιακό σύστημα με συλλέκτες για τη θέρμανση νερού χρήσης που θα παρέχει ζεστό νερό στις κατοικίες μέσω δικτύου αγωγών.  

 

 

ΥΠΟΔΟΜΕΣ – ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ

Υποδομές

 Ύδρευση - Αποχέτευση

Οι σημερινές ανάγκες στα Αργινώντα, καλύπτονται από την υπάρχουσα γεώτρηση. Όμως, η αναμενόμενη αύξηση του πληθυσμού, θα δημιουργήσει μεγαλύτερες ανάγκες τόσο σε πόσιμο, όσο και σε νερό για τις υπόλοιπες χρήσεις.

Η κατασκευή Χωριστικού δικτύου , για τις διάφορες καταναλώσεις, θα βοηθήσει στην εξοικονόμηση σημαντικών ποσοτήτων νερού . Δύο διαφορετικά δίκτυα , θα διοχετεύουν στα κτίρια, δύο διαφορετικής ποιότητας νερό. Ένα για το πόσιμο, το οποίο θα είναι από τη γεώτρηση, η ποιότητα του οποίου θα ελέγχεται συχνά, και ένα για δευτερεύουσες βοηθητικές εργασίες όπως το πλύσιμο, το πότισμα κ.λ.π.

Ακολουθώντας το παράδειγμα του Kolding , τα λύματα του οικισμού θα υφίστανται τη βιολογική επεξεργασία που  αναλύθηκε στο 2ο κεφάλαιο, και θα καταλήγουν μέσω της άρδευσης στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα.

Φυσικοί πόροι

Νερό

Προτείνονται συγκεκριμένα μέτρα  αντιμετώπισης του ζητήματος του νερού. Α) στην επιβράδυνση του κύκλου του νερού, Β) στον  εμπλουτισμό του υδροφορέα, και Γ) στην ορθολογική διαχείριση του πόρου.

Για την  επιβράδυνση του κύκλου, προκειμένου να αυξηθούν οι ποσότητες και να βελτιωθεί η ποιότητα του υδροφόρου ορίζοντα, προτείνεται:

- η συλλογή των απορροών :

1.        Η κατασκευή ανοικτής δεξαμενής συλλογής των απορροών του νέου περιφερειακού δρόμου που θα δημιουργήσει ένα υδατικό απόθεμα το οποίο θα διοχετευθεί στον οικισμό μέσω δεύτερου δικτύου νερού για βοηθητικές χρήσεις.

2.        Η κατασκευή επί των χειμάρρων μικρών φραγμάτων επιβράδυνσης της χειμερινής απορροής με σκοπό της αύξηση της κατείσδυσης. Το νερό των μικρών φραγμάτων θα διοχετευθεί στην προαναφερθείσα δεξαμενή.

 -  Η συλλογή των κατακρημνησμάτων.

1.        Μείωση της ταχύτητας απορροής. Αυτό θα επιτευχθεί με την κατασκευή δωμάτων και όχι κεκλιμένων στεγών, προκειμένου να  συγκρατούν περισσότερο βρόχινο νερό, καθώς οι βροχές στο νησί είναι λίγες και καταρρακτώδεις

2.        Η κατασκευή ιδιωτικών δεξαμενών συλλογής βρόχινου νερού από τα δώματα των κτιρίων. Το νερό αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για όλες τις βοηθητικές εργασίες (πότισμα, πλύσιμο κ.λ.π.)

Για τον εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα, προτείνεται :

- Η διοχέτευση στο έδαφος μέσω της άρδευσης, του νερού που θα προκύψει από την τριτοβάθμια επεξεργασία των λυμάτων.

- Η αποφυγή επίστρωσης επιφανειών χωρίς σοβαρό λόγο, και η επιλογή υλικών επίστρωσης με μεγάλη διαπερατότητα.

- Η εκτεταμένη φύτευση των υπαίθριων χώρων, για την διευκόλυνση της κατείσδυσης.

  Για την ορθολογική χρήση του νερού

Έχει υπολογιστεί ότι ο μέσος Έλληνας ξοδεύει ημερησίως 110 λίτρα νερό. Από αυτά, τα 30 λίτρα ξοδεύονται στο καζανάκι, και άλλα 40 για την προσωπική του υγιεινή. Η μείωση της κατανάλωσης θα επιτευχθεί:

-     τοποθετώντας καζανάκια μειωμένης ροής.

-     Με την προτίμηση της χρήσης  του ντους από το γέμισμα της μπανιέρας και τη χρήση του νερού της υδατοδεξαμενής.

-     Στις νέες οικοδομές θα κατασκευαστεί  σύστημα επανάχρησης νερού το οποίο συλλέγει το χρησιμοποιημένο νερό  του νιπτήρα και της μπανιέρας και το επαναχρησιμοποιεί στο καζανάκι.

Τοπικά υλικά

Στο πλαίσιο της ευρύτερης συζήτησης για την αειφορία, εντάσσονται οι παρακάτων αναφορές για τα τοπικά υλικά, στο βαθμό που οι σύγχρονες θεωρήσεις του βιοκλιματικού σχεδιασμού όχι μόνο δεν αντιτίθενται στις παραδοσιακές προσεγγίσεις , αλλά αντλούν από αυτές, γνώση, απλότητα και αμεσότητα.

   Η πέτρα , βρίσκεται σε αφθονία στην περιοχή, καθώς για την κατασκευή του νέου δρόμου, χρειάστηκε μεγάλος όγκος εκσκαφών. Η πέτρα αυτή θα χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή των ξενώνων και στις διαμορφώσεις των αναβαθμών και των υπαίθριων χώρων.

  Τα χαλίκια χρησιμοποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό στο παρελθόν,  για την κατασκευή ψηφιδωτών στις αυλές των σπιτιών και των εκκλησιών, αλλα και για απλές επιστρώσεις, αξιοποιώντας, την αντιολισθητική τους δυνατότητα αλλά και τον μεγάλο συντελεστή  ανακλαστικότητας που έχουν λόγω του ανοιχτόχρωμου και της στιλπνότητάς τους. Η ήπια χρήση τους θα αποτελέσει πολύ καλή λύση για την επικάλυψη των πεζόδρομων, και μπορεί να συνδυαστούν με τις κροκάλες από τα σημεία απορροής των χειμάρρων.

  Το καλάμι , χρησιμοποιήθηκε πολύ  στους παραδοσιακούς οικισμούς της Καλύμνου,  εξ αιτιας  των  εξαιρετικων  θερμομονωτικων  του ιδιότητων. Αργότερα, και μέχρι σήμερα, χρησιμοποιείται για να στεγάσει πέργκολες και ανοικτούς ημιυπαίθριους χώρους.

Στην περιοχή , καλαμιές βρίσκουμε στο όριο του οικισμού με την παραλία, και στο όριο του οικισμού με τον επαρχιακό δρόμο.

Κατά την τελική επεξεργασία των λυμάτων, όπως στο Kolding, τα νερά του βιολογικού θα διοχετεύονται σε φυτείες καλαμιών για την μεγαλύτερη παραγωγή του υλικού . Έτσι , οι ποσότητες που θα παράγονται κάθε χρόνο, θα προορίζονται για την κατασκευή θερμομόνωσης των παλιών και νέων κτιρίων.

  Τα φύκια , χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν, για τις θερμομονωτικές τους ιδιότητες, αλλά και ως συνδετικό υλικό στην λάσπη. Λόγω των ανέμων, μεγάλες ποσότητες φυκιών απορρίπτονται στις παραλίες Καντούνι και Πλατύ-Γιαλός στον οικισμό Πάνορμος. Η επαναχρησιμοποίηση αυτού του υλικού στα δώματα των παλιών και νέων κτιρίων, εκτός από μονωμένα κτίρια, θα προσφέρει και καθαρές παραλίες στους επισκέπτες.

  Η πατελλιά , είναι ένα είδος αργιλοχώματος που βρισκόταν σε αφθονία, σε μια πλαγιά του Πανόρμου. Η μεγάλη του συνεκτικότητα, μεγαλώνει ακόμα περισσότερο με την προσθήκη νερού, γεγονός που το καθιστά μοναδικό υγρομονωτικό, για τη στεγάνωση του δώματος. Η χρήση του και στις όψεις των κτιρίων, τους προσέδιδε το χαρακτηριστικό λιλά χρωματισμό. Από τις τεχνικές υπηρεσίες του δήμου, γίνονται εκτεταμένες έρευνες προκειμένου να βρεθεί το ίδιο ή παρόμοιο υλικό για σημερινή χρήση.

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ – ΤΟΠΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ

Παρά την ανάπτυξη του τουρισμού τις δεκαετίες ’80 και ’90, τα επαγγέλματα του πρωτογενή τομέα δεν εγκαταλείφθηκαν, ακριβώς γιατί, η Κάλυμνος δεν μπόρεσε ποτέ να ανταγωνιστεί τα γειτονικά τουριστικά νησιά στον μαζικό τουρισμό. Έτσι, παρά το γεγονός ότι ορισμένα επαγγέλματα , όπως π.χ. του σφουγγαρά, περνάνε ιδιαίτερα μεγάλη και πολυετή κρίση, εντούτοις υπάρχουν ακόμα και προσπαθούν να αναπτυχθούν.

Για παράδειγμα, την περίοδο  1995-1999 ο δήμος προχώρησε στη δημιουργία μονάδων σπογγοκαλλιέργειας, με σκοπό την εμπορική εκμετάλλευση από τους σπογγαλιείς. Ακόμα προχώρησε πειραματικά στην   καλλιέργεια  μη εμπορικών ειδών σφουγγαριού, κατάλληλων όμως για την παραγωγή φαρμακευτικών ουσιών τεράστιας ιατρικής αξίας.

Επίσης, ο μελισσοκομικός συνεταιρισμός, ο οποίος παρουσιάζει αύξηση των μελών και των κυψελών του, έχει προχωρήσει σε εργασίες «Εξορθολογισμού της νομαδικής μελισσοκομίας», (προμήθεια και φύτευση μελισσοκομικών φυτών για τον εμπλουτισμό της μελισσοκομικής χλωρίδας, αντικατάσταση των παλαιών και φθαρμένων κυψελών με νέες κ.λ.π). Ο συνεταιρισμός, μεθοδεύει και τη δημιουργία  εργαστηρίου ανάλυσης των φυσικών και χημικών χαρακτηριστικών του μελιού, όπου θα γίνεται  έρευνα για την ποιότητα  του μελιού και των λοιπών προϊόντων της κυψέλης. Το εργαστήριο αυτό θα δώσει τη δυνατότητα πιστοποίησης της καλής ποιότητας του ντόπιου μελιού. Η πιστοποίηση, σε συνδυασμό με την ίδρυση βιοτεχνίας  συσκευασίας των προϊόντων αυτών, θα οδηγήσει σε περαιτέρω ανάπτυξη του συγκεκριμένου επαγγέλματος. Τα παραπάνω δύο επαγγέλματα, τα οποία εκτός των άλλων αποτελούν και μεγάλο κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, θα βρουν στέγη (καταδυτικό κέντρο και κέντρο μελιού) που θα αποτελέσει βήμα ανάπτυξης και τόπος ευαισθητοποίησης των ντόπιων και ξένων επισκεπτών .

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η πρόταση στην οποία προχωρήσαμε, χρησιμοποίησε τις πληροφορίες από την ανάλυση που προηγήθηκε με τρόπο, ώστε να παραπέμπει στη γνώση και στις μνήμες των κατοίκων και να μπορεί έτσι να είναι  οικεία και εφαρμόσιμη από τους ίδιους και  συνοψίζεται :

1) Στην αξιοποίηση των κλιματολογικών συνθηκών για την εξοικονόμηση ενέργειας και φυσικών πόρων.

2) Στη διαμόρφωση ελεύθερων χώρων για την βελτίωση του μικροκλίματος της περιοχής και της ποιότητας ζωής των κατοίκων.

3) Στην αξιοποίηση των τοπικών προϊόντων και υλικών για την κατασκευή, επισκευή και τροποποίηση του δομημένου και του ελεύθερου χώρου του οικισμού.

4) Στην  θέσπιση θεσμικού πλαισίου με δέσμη κινήτρων και αντικινήτρων, ώστε να μην τροποποιηθεί ο αγροτικός χαρακτήρας της περιοχής και η κοινωνική διαστρωμάτωση των κατοίκων.

Το πλαίσιο κατευθύνσεων που διαμορφώθηκε, είναι αρκετά γενικό ώστε να μην αφορά μόνο στον συγκεκριμένο  οικισμό που αναλύθηκε. Άλλωστε, στόχος της εργασίας εξ αρχής ήταν να δημιουργηθεί ένα μοντέλο ανάπτυξης που θα αποτελέσει πρότυπο για την ανάπτυξη και για τους υπόλοιπους οικισμούς του νησιού.

Στο βαθμό που οι κλιματικές συνθήκες δεν διαφέρουν και οι οικιστικές ανάγκες είναι παρεμφερείς, το συγκεκριμένο μοντέλο ανάπτυξης, μπορεί να βρεί εφαρμογή  σε πολλές πόλεις της περιφέρειας, δεδομένου ότι η εξοικονόμηση ενέργειας, η προστασία των φυσικών πόρων , η αξιοποίηση των τοπικών υλικών και προώθηση των τοπικών προϊόντων, είναι κυρίαρχες αρχές για μια βιώσιμη ανάπτυξη.

Παρόλα αυτά, η ανάπλαση του οικισμού, δεν μπορεί να είναι απλά ένα προϊόν σχεδιασμού ενός ατόμου ή μικρής ομάδας ειδικών.

Η κοινωνική διάσταση των μεταβολών που θα προκληθούν , αποτελεί σοβαρό ζήτημα και απαιτεί αφενός γνώση των μηχανισμών της αγοράς και αφετέρου γνώση των αντανακλαστικών των πολιτικών και κοινωνικών φορέων.

Η ευαισθητοποίηση των πολιτών , μέσα από προγράμματα ενημέρωσης για τη σπουδαιότητα της διάσωσης των φυσικών πόρων και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, αποτελεί σημαντικό παράγοντα επιτυχίας του εγχειρήματος.

Ο ακρογωνιαίος λίθος της επιτυχίας όμως, έγκειται στη διασφάλιση της αξιοπιστίας του φορέα υλοποίησης του προγράμματος, ώστε να καμφθεί η δικαιολογημένη δυσπιστία των κατοίκων. Για παράδειγμα, είναι αναμενόμενη η απροθυμία των ιδιοκτητών να παραχωρήσουν μέρος της γής τους για τη δημιουργία ελεύθερων χώρων. Η δυσπιστία αυτή, έχει τις ρίζες της στην αφερεγγυότητα των φορέων οι οποίοι , είτε εκπονούν μελέτες δίχως να τις υλοποιούν (Πολεοδομική Μελέτη Καλύμνου, Χωροταξική Μελέτη Καλύμνου) , είτε νομοθετούν χωρίς να γνωρίζουν τις συνθήκες, τις ανάγκες και τα δεδομένα ενός τόπου( Π.Δ. 694 Δ’). Συγχρόνως, δεν έχει γίνει καμία αξιόπιστη προσπάθεια προκειμένου να εκτιμηθεί ανάλογα η πολιτιστική και ιστορική αξία των κτιρίων αυτών καθώς η εμπορική τους αξία είναι μικρή  και η λειτουργικότητά τους δεν αντιστοιχεί στις σημερινές ανάγκες.

Η ευαισθητοποίηση των κατοίκων αλλά και ολόκληρης της κοινωνίας θα πρέπει να στοχεύει στην συλλογική μνήμη η οποία παραμένει ακόμα ζωντανή, χωρίς όμως να έχει τον μουσειακό χαρακτήρα που έχουν οι μέχρι τώρα προσπάθειες. Επίσης το μήνυμα θα πρέπει να προσαρμόζεται ανάλογα με τις ηλικίες και το μορφωτικό επίπεδο των ομάδων στις οποίες απευθύνεται.

Η διασφάλιση της αξιοπιστίας θα πρέπει να έχει αναφορές τόσο στην συμμετοχή των κοινωνικών και παραγωγικών φορέων στις αποφάσεις και στην υλοποίηση του προγράμματος, όσο και στην εφαρμοσιμότητα του σχεδίου που βασίζεται στις απλές , γνωστές και προσιτές μεθόδους εφαρμογής.